Kişisel Bilgi Yönetimi Bülten 18: Kitap okurken not almak

Not alma fikrinin temel çıkış noktalarından biri, hatta ilk akla gelenidir kitaptan not almak. İyi yapıldığında hem notu alana, hem de okuyana keyif verir. Okuduğunuz kitaba değer katar. Henüz okumamış olanda ilgi uyandırır, okumuş olanda yeni ufuklar açar, ifade etmek istediği fikirlerin netleşmesine destek olur. Eğer kitabı beğendiyseniz, aldığınız notlar sayesinde yakaladığınız hakimiyet hissi aynı yazarın farklı kitaplarını okumakla ilgili heves yaratır.

Diğer taraftan kitaptan not çıkarmak basit görünen ama incelikleri olan bir iştir: Notların kitapla tutarlı olması dikkat ve odak ister. Ortaya koyduğunuz çabanın süreklilik sağlaması yoğun emek gerektirir; kolaylıkla yarıda kalıp arkası gelmeyen bir gayrete dönüşebilir. Sonradan baktığınızda içeriği ve kalitesi sizi mutlu etmeyen bir kitap notu canınızı sıkar, yeni notlar almanıza engel dahi olabilir.

Peki o zaman ne yapmalı? Kitaptan not almanın keyif vermesini, değer yaratmasını, yeri geldiğinde hem kitabı hem de kitap notlarınıza geri dönmeye teşvik etmesini nasıl sağlamalı?

Kitap notu ne demek, içerik nasıl olur?

Kitaptan not almak deyince ilk akla gelen eylem satırların altını çizmek. Bu yolla kitabı bir daha gözden geçirirken tüm satırları okumak yerine işaretlediğimiz çarpıcı noktaları okuyup kolayca anlamayı hedefleriz. Eğer özenli yapıyorsak bu hedefe ulaşmak kolaydır ama satırların altını çizmek sadece içeriğin bir kısmına dikkat çekmeye yarar; özetleme açısından faydası olur ama size özgün bir içerik sunmaz.

Bazılarımız buna bir de kitabın kenar boşluklarına kendi düşüncelerini yazmayı eklerler. İşte bu bültenin konusu olarak kast edilen not alma işlevinin en basit hali budur: Bu yazdığımız mini notlar, yazarın ifade ettiği hakkında sizin duygu ya da düşüncelerinizi içermesi açısından en katma değerli olanlardır.

Kısaca tarif etmek gerekirse altı çizilen içerik + kenar notlarının birleşimi olan içeriğin bütününe, kitap notu adını diyebiliriz: Yani kitabın kendi içeriğinden alıntılamak istediklerinize kendi görüşlerinizi kattığınız metinlerin toplamı.

Ne şanslıyız ki modern çağda dijital araçlar kullanabiliyoruz. Bunlar sayesinde hem içeriğimizin uzunluğu, kapsamı ve şekli açısından kısıtlama kalmıyor, hem de onları kolayca erişebileceğimiz çevrimiçi ortamlarda saklamış oluyoruz. Ayrıca onları sınıflamak, bağlantılamak ve hatta yayınlamak gibi seçeneklere de sahibiz.

Bu yazı kapsamında kitaptan not alma kavramıyla ilgili kendi kullandığım yaklaşımı anlatmaya çalışacağım.

Öncelikle kitap notları için yarattığım şablonla başlayalım: Hangi not alma yazılımını kullanıyor olursanız olun muhtemelen bir template (şablon) yaratma fonksiyonunuz vardır. Böyle sık tekrarlanan notlar için programınızın bu fonksiyonu kullanmanızı öneriyorum: Bu sayede hem notlarınızın içeriği birbiri ile tutarlı olur hem de notu yazmaya başlarken size yol gösterecek bir yaklaşıma sahip olursunuz; "nasıl başlayayım?" ilk adımını kolayca aşarsınız.

Ben kitap notları için aşağıdaki gibi bir şablon öneriyorum:

• Bir giriş ya da tarif cümlesi: Tek cümleyle o kitabın sizde yarattığı etki ya da aklınızda kaldığı kadarıyla kitabın basit bir tarifi. "Ne okudum ben?" sorusunun yanıtı.
• Kavramlar: Kitapta geçen ve hatırlamak istediğiniz temel kavramlar, konu başlıkları. Bu bölüm çok önemli; çoğu zaman sadece giriş cümlesi + buna bakacaksınız.
• Karakterler: Okuduktan sonra sizde iz bırakan, önemsediğiniz, kitabın ana mesajlarına hizmet ettiğini düşündüğünüz karakterler. Bunları not etmek size hem temsil ettikleri değerler açısından fikir verecek hem de ana hikayeyi hatırlamanıza yardımcı olacak.
• Düşünceler: Kitap size ne düşündürdü? Aklımda kalmasını istediklerim neler? Eğer varsa, giriş cümlesinden daha kapsamlı olarak sizde yarattığı etki ve açılımları. Bu düşünceler (mümkünse) diğer notlarla bağlantılar içermeli. Bu bölümü her kitap için doldurmayabilirsiniz ama doldurduklarınız katma değerli olacaktır.
• Hikaye: Not alırken kayıt altına aldıysam (karmaşık romanlarda böyle yapıyorum) kitabın mesajı ya da hikayenin akışı.

Gelin bu konuya canlı bir örnekle bakalım.

Kitap notu örneği: 'Ölümün Sonu'

Bu örnekte Çin'li Bilim Kurgu yazarı Cixin Liu'nun Ölümün Sonu kitap notu üzerinden gideceğim. Bu not aynı zamanda herkese açık olarak paylaştığım not defterinde Bilim Kurgu & Felsefe bölümünün bir parçası.

Bir Zanaat dalı olarak "Not yazmak"

Severek okuduğunuz bir kitabı bitirip yerine koyduğunuzda hissettiğiniz duyguyu hayal edin; kitaptan not çıkararak işte bu duyguyu yaşatmaya, onu daha uzun ömürlü, daha anlamlı ve katma değerli hale getirmeye çalışıyoruz.

İşte bu bağlamda not alma uğraşının değerli ve ödüllendirici olduğuna kuşku yok. Diğer taraftan dikkate değer seviyede zahmetli bir uğraş olduğuna da şüphe yok. İşte yukarıda tarif ettiğim ya da benzer yaklaşımlar kullanarak şekillendirdiğimiz yöntem ve Kişisel Bilgi Yönetimi araçlarıyla bu zahmeti biraz azaltmaya, mümkünse keyifli hale getirmeye çalışıyoruz. Bu satırları okuduğunuz bültenin de temel amaçlarından biri bu.

Harcadığımız emekten bahsetmişken, bu çabanın ismine not alma, not yazma ya da her ne demeyi tercih ediyorsanız o kavramın, incelik, dikkat ve emek gerektiren bir zanaat olduğunu düşündüğümü tekrarlamış olayım. Eğer bu süreci benzetecek bir örnek bulmam gerekseydi marangozluk zanaatine benzetirdim; not yazmayı ciddiye alan kişi, aynı işini severek yapan ve bu sevgiyi işine yansıtan, ortaya yıllar boyu keyifle kullanacağınız mobilyalar çıkaran bir marangoza benzer.

Benim tercihlerim: Logseq & Obsidian

Daha önce sık sık not alma yazılımları (programları) seçimi üzerine konuştuk. Ama hala hangi yazılımı tercih etmeliyim sorusu alıyorum. Konunun yavaş yavaş popüler olması nedeniyle bu durumun devam edeceğini de düşünüyorum. Bu konudaki fikrim oldukça net: Biraz araştırma ile kendinize uygun programı (ya da programları) seçin ve bir daha arkanıza bakmayın. "Şunu seçsem daha iyi mi olurdu?" diye düşünmeyin. Varolan yazılımların hepsi son derece iyi ve hemen hepsi işinizi görür. Sadece seçimi yaparken dikkat etmek gereken, çoğu da kişisel tercihlerinizle ilgili noktalar var, bu konuya son olarak şurada değinmiştik.

Lütfen en iyisini aramaya devam edip zaman kaybetmeyin: Eğer araştırarak ve objektif şekilde bir seçim yaptıysanız yanılmış olamazsınız. Güncel seçenekler son derece kaliteli.

Benim tercihimi soranlara bir kez daha yanıt veriyorum:

• Günlük not almak için Logseq kullanıyorum. Çünkü dağınık ve çok boyutlu bir gündemim var, çok sayıda proje üzerinde çalışıyorum ve bunların çoğu birbiri ile ilişkili.
• Kalıcı ve uzun notlar yazmak için, yani asıl katma değerli içeriğimi (örneğin bu bülteni ya da yazdığım diğer makaleleri) yazmak için ise Obsidian kullanıyorum. Çünkü bugüne kadar gördüklerim içinde örneğine rastlamadığım ölçüde kaliteli, hızlı, güvenli, çok yönlü, iyi yönetilen, hiç bir zaman dünya yazılım devlerinin (Microsoft, Google, Apple) şemsiyesi altına girmemeyi prensip edinmiş, yani yatırım alma amacıyla hareket etmeyen ve sahip olduğu kendine özgü bağımsızlığı korumayı taahhüt eden tek yazılım.

Benden bu aylık bu kadar; keyifli notlar dilerim.
Selam ve sevgilerimle.
Yalçın Arsan - Mart 2024