Kişisel Bilgi Yönetimi Bülten 5 - Derinlemesine Logseq İncelemesi

Beşincisini yayınladığımız e-bültenimizin ilk üç sayısında Kişisel bilgi yönetiminin anlamına (neden böyle bir kavrama ihtiyaç duyduğumuza), bağlamına (hangi amaçlarla kullanılabileceğine) giriş yaptık ve kullanılabilecek araçları genel olarak tanımaya gayret ettik. Dördüncü sayıdan itibaren konunun önemli bir boyutu olan kişisel bilgi yazılımlarını daha derinden incelemeye başladık. İlk incelememiz geçen ayki bültenimizde Obsidian ile oldu.

Bu sayıda bıraktığımız yerden devam ederek kritik araçlardan biri olan Logseq'i derinlemesine incelemeye çalışacağız. Bu inceleme ile hemen hemen aynı özelliklere sahip ama Logseq'den daha çok bilinen Roam Research'ü de incelemiş olacağız.

Bu analize geçmeden önce üzerine konuştuğumuz kişisel bilgi araçları dünyasında geçen ay popüler konu başlıklarına bakalım:

Kişisel Bilgi Yönetimi Dünyasından haberler

• En yaygın kullanılan araçlardan Obsidian beta sürümden çıktı. İki yıldan fazla süredir beta sürümünde olan Obsidian artık tüketici ile buluşmaya hazır. Temel fonksiyonları tamamen ücretsiz olan Obsidian'ın gelir modeli not veritabanınızı farklı cihazlarla senkronize etmek (Sync) ve notlarınızın bazılarını seçip web'de yayınlama (Publish) fonksiyonları için ödeyeceğiniz yıllık abonelik bedellerine dayanıyor. Son değişikliklerle Obsidian son geldiği nokta ile ilgili şu bağlantıya erişebilirsiniz: https://forum.obsidian.md/t/obsidian-release-v1-0-0/44873E
• Rakiplerin güçlenmesinden olsa gerek, Evernote bir miktar ilerledi. Yeni slogan şu: "Sizi tatmin edecek verimlilik seviyesine erişin. İşte veya evde herhangi bir projeyi halletmenize yardımcı olacak yeni Evernote özellikleriyle tanışın." Yani üretkenlik odaklı bir yapıya dönmeye çalışan Evernote yapılacak listeleri vb yeniliklerini şurada duyurdu: https://evernote.com/intl/tr/whats-newT
• Bu alanın en eskilerinden The Brain 13. versiyonunu yayınladı: Zihin haritası bazlı bir not alma aracı olan TheBrain 13. sürümün iddiası daha hızlı ve kapsamlı (her tür dosya eklerini e kapsayacak) bir not sistemi sunma yönünde. Detaylar burada: https://www.thebrain.com/products/thebrain/thebrain13N
• Online çalışan ve daha çok veritabanı özellikleriyle tanınan Notion altyapı iyileştirmeleriyle epey hızlandı: Deneyebildiğim kadarıyla bu konudaki en ciddi rakibi Coda'ya yakın bir hıza ulaştı.
• Son dönemde dikkatimi çeken bir konu da yapay zeka odaklı yazılımların artıyor olması. Bu konuya ileri bültenlerde detaylı eğileceğim ama şimdilik şu iki yazılıma dikkatinizi çekmek isterim: Daha çok web tarayıcı eklentisine odaklanan Bundle IQ ve yine çevrimiçi çalışan MEM
• Geleneksel araçlar olan Google Keep, Apple notes, Simplenote (markdown'ı destekliyor) ilk günkü yapılarını aşağı yukarı koruyorlar. Bunun önemli bir anlamı var: Basitlik, sadelik ve anlık (ya da kısa vadeli) ihtiyacı efektif şekilde çözüyor. Basit not tutma araçlarının sadeliği ve amaca uygunluğu biz kişisel bilgi yönetimi meraklılarının gözden kaçırmaması gereken bir boyut.

Logseq: Derinlemesine inceleme

Bu ayki konumuz olan Logseq yeni nesil bir not alma ve Kişisel Bilgi Yönetimi aracı. Basit metin dosyaları ile çalışıyor, yani kısıtlayıcı değil. Eğer ileride Logseq kullanmamaya karar verirseniz notlarınızı diğer yazılımlarda da, hatta en basit metin editöründe dahi açabilirsiniz. Tercih edilen format artık birçok diğer yazılım gibi 'Markdown'. Bu yazım şekli basitliği ve üniversalliği sayesinde artık bir endüstri standardı olmaya doğru gidiyor.

Logseq lokal (yani buluttaki dosyalarla değil bilgisayarınızın içindeki) dosyaları kullanıyor: Yani hızlı ve güvenli. Özellikle istemezseniz buluta bir şey yüklemiyor.

Çift yönlü (bi-directional) bağlantılama ile notlarımızı birbiriyle ilişkilendirebiliyoruz. Bu sayede hem aynı içeriği birden fazla defa üretmek zorunda kalmıyoruz hem de onlarla beklemediğimiz bağlamlarla karşılaşma olasılığı sayesinde hatırlama ihtimalimiz artıyor. Örneğin: Bilim Kurgu başlığı bağlamında incelediğimiz Battlestar Galactica televizyon dizisinin bilim kurgu bağlamı dışında da (örn felsefi açıdan) açılımları da bizim için anlamlı bir bakış açısı olabilir. Yani Battlestar Galactica sayesinde bilim kurgunun felsefi boyutuyla ilgili fikirlerimizi de dikkate alıp üzerine düşünür bulabiliriz kendimizi.

Logseq ve benzeri araçlara alışmayı zorlaştıran en önemli unsur alışık olmadığımız arayüz tasarımları; aynı sorun Obsidian'da da var ama aslında hiç biri o kadar karmaşık yapılar değil. Diğer taraftan bir defa anlamlı şekilde anlatılmasında da büyük fayda var.

Logseq'in 3 kolonlu bir arayüzü var:

Sol kolon temel olarak bir navigasyon alanı. Ana menüsü sola yerleştirilmiş bir web sitesine benzetebiliriz.

Orta kolon üzerinde çalıştığımız ana sayfa; dosyamızın içeriğini burada oluşturuyor, temel içeriğimizi çoğunlukla burada oluşturuyor bağlantıları burada kuruyoruz, içeriğimizi burada yapılandırıyoruz. Bu bölümün altı kısmında ise üzerinde çalıştığımız dosya isminin geçtiği diğer dosyaların bir listesi var; Logseq buna Linked References - bağlantılı referanslar adı veriyor.

Sağ kolon ise daha esnek bir alan: Alt alta istediğiniz kadar notu açabildiğimiz, açık olan notun ilişki grafiğini (hangi notlarla ilişkili olduğunu) görebildiğiniz, TODO (yapılacak listesi) ve benzeri yerleşik fonksiyonlara erişebildiğimiz bölge.

Kullanım açısından bu üç kolonun kullanımı için yaptığınız tercihler önemli zira bu seçimlerle iş akışınız belirleniyor. Örneğin bir konu hakkında yazarken merkez kolonda çalışıyorsanız, onunla ilişkili diğer notları sağ kolonda açıp onların içeriğini de gözünüzün ucunda tutarak yeri geldiğinde buralardan alıntılar yapmanız iş akışınızı destekleyecek, sizi hızlandıracak ve ürettiğiniz içeriğin kalitesini arttırabilir.

Outliner (anahat aracı) mantığı

Logseq işleyiş açısından bir 'outliner' ya da Türkçe tercümesiyle 'anahat aracı'. Bu ekolün en ünlü yazılımı Roam Research idi ve bir not alma yaklaşımı olarak anahat kullanma fikri onun sayesinde tanındı.

Önemli not: Outliner tabirinin Türkçe karşılığı olarak anahat tabirini kullanma konusunda tam tatmin olmadım ama hiç bir yerde farklı bir öneriye de rastlamadım. Dolayısıyla şimdilik bu tabiri kullanmaya devam edeceğim. Anahat yazılımlarının iki temel karakteristiği var:

• Girintileme (indenting): Bir öğeyi diğerinin altında olduğunu gösterecek şekilde girintileyerek kaydetme. Aslında bu bir anlamda bir hiyerarşi çünkü girintilediğiniz satır üstteki satırın altı bir öğesi haline geliyor.
• En küçük bilgi birimi bir paragraf** ya da nokta (bullet) olması. Yani her bir nokta kendi başına bir not aslında. Bu durum bu aileden gelen yazılımların temel ruhunu yansıtıyor: Çok daha atomik bir yapıdan bahsediyoruz. Bu tür notlar benim değerlendirmeme göre beynimize daha çok benziyor; aklımızda aynı anda uçuşan onlarca düşünce olabildiği gibi bu tür not alma araçlarında her 'enter'ladığınızda kendi içinde bütünlüğü olan bir mikro not yaratmış oluyorsunuz. Küçük bilgi parçacıkları üzerine inşa edilen bu bilgi ağı, en küçük bilgi birimi birer dosya olan Obsidian ya da diğer benzer not alma araçlarından farklı bir bakış açısı.

Bu konuyu biraz daha iyi yorumlamak için Logseq gibi yeni bir yazılım yerine daha geleneksel araçları düşünelim: Örneğin Microsoft Word'de not almaya çalışıyor olun. Bu senaryoda yarattığınız her dosya bir not olacaktı. O dosyanın satırları döküman içinde geçen metinler olarak kalacak, özellikle dökümanı açıp içinde aramazsanız bir daha karşınıza çıkmayacaktı. Halbuki Logseq (ya da Roam Research)'de her paragraf potansiyel olarak bir not. Bunler not veritabanınızın içinde kendi varlığı olan birer öğe. Bu da her minik bilgi biriminin ilgili bağlamlarda tekrar karşınıza çıkmasına, onları kolayca bulmanıza yarıyor ve dolayısıyla da tekrar tekrar kullanılma ihtimali artıyor.

Diğer taraftan bu "mikro-notlar" bakış açısı uzun metinler içeren notlar yaratmanıza engel değil. Eğer tercih ederseniz birçok paragraftan (yani aslında birçok nottan) oluşan büyük notlar yaratabilirsiniz. Örneğin ben bu bülten metnini Logseq ile hazırlıyorum ve bu yazı birçok minik içeriğin birleşiminden oluşan bir bütün. Diğer taraftan yazının her paragrafı da aslında kendi içinde özgün bir düşünce.

Bunun önemli bir anlamı da yukarıdaki girintileme / hiyerarşi maddesi ile ilgili; girintilemek bir satırı diğerinin altına sokuyor ama notların her biri kendi başına bağımsız birer bilgi birimi olduğu için aslında tam bir alt-üst ilişkisi olduğu da söylenemez. Bu sayede oluşan hiyerarşinin neresinde olursa olsun herhangi bir paragrafa her noktada bağlantı verebilir ya da onu diğer notların içinde kullanabilirsiniz.

Logseq ile ilgili olarak yukarıda bahsetmeye çalıştığım özellikleri aşağıdaki videoda görsel olarak bulabilirisiniz

'Günlük' odaklı akış

Logseq iş akışı olarak sizi aldığını notları bir günlüğe (Journal) yazmaya teşvik ediyor. Bunun önemli bir avantajı var: Çalakalem, basit, kısa notları alırken dahi bunu nereye yazayım diye düşünmüyorsunuz. Yukarıda bahsettiğim mikro not yapısı sayesinde bu özellik daha da anlamlı hale geliyor; yazdığınız her paragraf kendi içinde bütünlüğü olan bir not olduğu bunların tarih sırası ile günlüğünüzde kayıt altına alınması ileride onları bulmanızı ve kullanmanızı kolaylaştırıyor.

Burada dikkat etmek gereken bir boyut var: Günlüğe aldığınız her mini notu ya doğru bir etiketle işaretlemeniz ya da aynı bağlamdaki notlarla ilişkilendirmeniz anlamlı bir yaklaşım haline geliyor. Yani hiç bir etiketi olmayan, diğer notlarla da ilişkilendirilmemiş paragraflar sadece günlüğünüzde kronolojik sırada bekleyen atıl notlara dönüşebilir. Diğer taraftan doğru şekilde ilişkilendirilmiş notları bulmanız ve kullanmanız çok daha zahmetsiz.

Özet: Logseq için temel özellikler

• Basit metin dosyaları ile çalışıyor: Hızlı, güvenli ve üniversal (yani notlarınızı hemen her metin düzenleyecisinde açabilirsiniz)
• En küçük bilgi birimi paragraf: Diğer yazılımlara göre daha mikro seviyede notlar yaratmak ve bunları birbiri ile beraber kullanmak daha kolay ve etkili
• Çalışma mantığı bir outliner (anahat aracı) olmasına dayanıyor: Her paragraf (not) bir diğeri altına girintilenebiliyor, bu girintiler sayesinde kısıtlayıcı olmayan bir hiyerarşi elde ediliyor. Bir anlamda klasör kullanma mantığının avantajlarını, klasörlerin kapalı yapısının dışında kullanmanıza imkan vererek yaşatıyor.
• Notları iki yönlü olarak bağlantılamanıza, bir notu diğeri içinde alıntılamanıza, görüntülemenize izin vererek içeriği duplike etmeden orjinal kaynağından almanıza, yapacağınız revizyonların aynı kaynakta da yapılmasını sağlıyor.
• Üç kolonlu tasarımı çoğu kullanıcının iş akışına uygun ve destekleyici bir çok özellik barındırıyor.
• Aynı Obsidian gibi Logseq de notlarınızı grafiksel bir veritabanına yerleştiriyor. Yani notlarınızın birbiri ile ilişkisini bir grafik üzerinde görebiliyorsunuz.
• Notlarınızı günlüğe yazmanızı teşvik eden bir iş akışı var.
• Obsidian kadar olmasa da sadık bir kullanıcı kitlesi ve sorularınıza yanıt bulabildiğimiz topluluk sayfası var; yazılımın verdiği resmi destek de (yine Obsidian seviyesinde olmasa da) fena değil.

Atölye çalışması fikri

Geçtiğimiz günlerde üçüncüsünü gerçekleştirdiğimiz twitter sohbet odasında bir fikir ortaya atıldı: "Kendi kişisel bilgi yönetimi sistemini kurmayı başarmış kişilerin düzenleyeceği bir atölye çalışması yapabilir miyiz?"

Logseq ve benzeri yazılımların not alma sürecinde yaratabildiği faydayı yazarak tarif etmek kolay değil. En doğru yöntem kullanarak deneyimlemek. Diğer taraftan zaten sürekli hale gelen bir koşturma ile geçen günlük hayatlarımızda bu deneyimi yaşamak da çoğumuz için gerçekçi bir beklenti değil. Bu açıdan deneyimlemiş birilerinin canlı örnekleri üzerinde gitmenin faydası olabilir.

Aslında bu konu üzerinde uzun zamandır düşünüyorum. Fikirsel boyutu bu kadar yeni ve detaylı bir konuyu yazarak anlatmak kolay değil. Video çekerek ifade etmek güzel bir açılım ama o mecrada da kimi iletişim engelleri var.

Dolayısıyla kişisel bilgi yönetimi konusunda bir atölye çalışması yapma fikrine ne kadar talep olacağını tahminlemek için bir Twitter anketi açtım; oy vermek isteyenler için bağlantısını iletiyorum:

Kasım ayı twitter sohbet odamızı yine ay sonuna doğru yapacağız, bu yılın son bülteni olacak Aralık ayı e-bültenimiz her zamanki bir gelecek ayın ilk günü (1 Aralık) saat 20:30'da yayınlanacak. O tarihe kadar hoşçakalın.

Selam ve sevgilerimle.

Yalçın Arsan - Kasım 2022